Хөххот: Түмэдийн Алтан хааны онгон Далан хар ууланд байдаг
Түмэдийн Алтан хааны онгон Далан хар ууланд байдаг гэж олон жилийн өмнө дуулаад, нэг юм мэдэхсэн гэж эгээрч явснаа сая Хөххотод зорчихдоо багаахан мэдэв. Бичлэгийн эхэнд, уулын тэртээ нэг оргилд буй их цагаан суварга бол Алтан хааны шарилын суварга ажээ. Гэхдээ саяхны эд, Алтан хааны онгон энд орших нь гарцаагүй оршиж ирсэн боловч Соёлын хувьсгалаар сүйтгэгдээд шарил нь одоо байгаа үгүй нь мэдэгдэхгүй болчихсон гэнэ. Хөххотод хаа нэгтээ бий гэж зарим хүн хэлнэ. Ямар ч байсан нэг ийм суваргыг эндэх газрын хожмын эзэд байгуулж эхлээд нэлээн хэдэн он болсон, өнөө хэр дүүрээгүй л байгаа аж. Далан хар их хайрхан Монголын яруу түүхийн ямархан нууцыг хадгалан буй, тэр нууцыг бид бүрнээ мэдэж чадах үгүйг төсөөлөн бодохуйяа сэтгэлд нэг талаар гунигтай.
Хайрханы энэ бэлд одоогоос дөрвөн зууны тэртээ Алтан хааны байгуулсан Майдар зуу хийд Хөххотоос Бугат орох замын гудас байна. Хааны орд өргөө, сүм дуган, хана хэрэм, мод цэцэрлэг, худаг ус, хөшөө чулуу, зам харгуй, асар саравч, хаалга үүдийг агуу ихээр цогцлоосон эрхэмсэг сайхан энэ орон Соёлын хувьсгалын үед сүйдээд, бурхан тахил, ном судрыг нь шатаахад л нэгмөсөн үнс нурам болж хийстлээ хэдэн өдөр өнгөрсөн гэнэ. Одоо бүтэн хагас үлдээд буй дуган сүм, орон байшин нь хуучны тэрхүү сүр жавхланг бас ч гэж хадгалж хоцроод, аюун бишрэх сэтгэлийг эрхгүй төрүүлэх л аж. Могой гурав тасравч гүрвэлийн дайтай даа. Өвөр Монголд манайхан жугуулчлан явах нь элбэг болж, Хөххотоос гэхэд л усан паркт очиж шумбан цэнгэнэ хэмээн 60-аад километр газар давхидаг монголчуудын зам гарсныг үзээд, энэ Майдар зууг зорьж үзье гэсэн хүнд туулах зам тэр шүршүүрт хүрэхээс арай татуу юм даа гэж бодож явлаа.
Майдар зууд явснаас яг сарын дараа, ер өнөө үзсэн юманд сонин зүйл тохиолдсоныг энд яаран хуваалцах нь мөнөөхөн Хөххоттой (“Эрдэнэ тунамал нэрт шастир” буюу “Чакраварди Алтан хааны тууж” хэмээх хуучны зохиолд “Алдсан Дайдуг адилтган Хөх хотыг сэдэж” хэмээн, энэ хотыг байгуулсан Алтан хааны гавьяаг магтдаг. Дайду гэдэг нь 1368 онд Тогоонтөмөр хааны хаяж гарсан Бээжин хотыг хэлж байна, тийм ээ?) холбоотой. Эзэн Чингис хааны алтан ураг Абтай сайн хааны шууд удам, Түшээт хан аймгийн Дархан чин вангийн хошууны засаг ноёдын наймдугаар үе Дэлэгдорж 1863 онд 31 настайдаа Бүрэн засагч хааны зарлигаар Хөххотын мэйрэн зангиар томилогдоод улмаар тус хотын жанжин болжээ. Нутаг орон нь ч нийслэлтэй нэг шахуу энэ хошууны ноёд хэдэн үеэрээ Хүрээний сайд, Улиастайн жанжин гэх мэт өндөр албан тушаал хашиж явсан түүхтэй. Хөрөнгө чинээ ихтэй тул Хөххот, Бээжинд тусгай эрх мэдэл, албат иргэн, эзэмшил хашаа, тарианы газартай, тэндээс жил бүр их хэмжээний бараа таваар, жимс ногоо, архи дарс, тариа будаа авдаг байсан талаар манай судлаачдын бүтээлд тэмдэглэсэн байна. Хамгийн сонирхолтой нь, хошууны засаг ноёдыг Хөххотод оршуулдаг уламжлалтай байсан бөгөөд тэд Бээжинд жасаалахаар явах замдаа Хөххотоор дайрч өвөг дээдсийнхээ онгонд мөргөдөг ёстой байжээ. Ийм сонин юм.
Энэ хэдэн үгийг эвлүүлэхийн завсар, ирэх даваа гарагт Гандантэгчэнлин хийдийн Батцагаан дуганд болох эрдэм шинжилгээний хурлын хөтөлбөрийг сониучирхан үзсэнд гадаад, дотоодын олон эрдэмтний тавих илтгэлийн нэрс дотор “Хөххотын цагаан суварганы бичээс хийгээд XVI зууны Монгол орны бурхан шашин” гэж байгааг хараад, Монголын яруу түүхийн бас ямархан нарийн нууцыг өдгөө хүний болсон энэ түүхт хот, Далан хар хэмээх жавхлант их хайрхан агуулан буй бол оо гэх хэзээний санаашрал сэтгэлд улам улмаар хөгжив өө.
ТӨСТЭЙ МЭДЭЭ
Хөдөөгийн багийн хүний эмч Хөххотод юу үзэв?
2024-01-16
Сэтгэгдэл (0)
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.