П.Болортуяа: Бид сүүтэй цай, боорцгоо дундаа тавиад тойрч суугаад монгол хүний сэтгэлгээгээр дэлхийн философийг ярилцдаг

Б.Бадамзул

Зөв монгол хүн

2025-04-01

МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн олон улсын эрх зүйн ангийн гуравдугаар түвшний оюутан П.Болортуяатай, үүсгэн байгуулсан “Гэр Агора” нийгэмлэгийнх нь талаар ярилцлаа.

Арканзасын их сургуулиас авсан санаа

    Би 2024 онд “Global UGrad” оюутан солилцооны хөтөлбөрөөр АНУ-ын Арканзасын их сургуульд нэг улирал сурсан. Тэнд нэг улирлын турш яг америк оюутан шиг байж үзэхдээ хичээлээ хийчхээд заримдаа хийцгүйрч булан тохой бүрийг нь сонирхож явдаг байлаа. Тэгж явахдаа хөдөлдөг, төмөр хар самбар дээр “The Arkansas Traveler” гэдэг сонин байхыг харсан юм. Гэтэл тэр нь Арканзасын их сургуулийн бүх оюутны хамтарч хийдэг сонин болж таарсан. Тэгээд би “Бурхан минь, ямар айхтар хүүхдүүд вэ” гэж дотроо бодов. Тэр сургуулийн оюутнууд сонин, сэтгүүл гаргаж, телевизийн нэвтрүүлэг хийгээд цалин авдаг юм байна. Ингээд сонин, сэтгүүл хийх ажилд нь гар бие оролцож үзэх гэж и-мэйл бичсэн чинь “Та арай оройтсон байна. Улирал дуусах гэж байгаа болохоор боломжгүй” гэсэн хариу ирлээ. Тэгэхэд би “Энийг ямар ч байсан сургууль дээрээ хиймээр юм байна” гэж бодсон юм. Өмнө нь unread.today сайтад гурван сар ажилласан болохоор энд ирээд редактор Д.Ганзориг ахад санаагаа хэлэхэд “Гоё юм байна. Чи хий” гэсэн юм. Энэ санаагаа бодож явсаар байгаад хамгийн дотнын найз Ц.Юмчинсүрэндээ хэллээ. Хүн ганцаараа юм хийж чадахгүй шүү дээ. Ц.Юмчинсүрэн байсан тулдаа л санаагаа ажил болгож сургууль дээр шинэ клуб нээхээр болов. Гэхдээ клуб биш нийгэмлэг гэж нэрлэхээр шийдлээ. Аль ч их сургуулийн, хэдэн ч настай хүн орж ирээд бүтээлч сэтгэлгээгээ хөгжүүлж болох оюутны оюуны үйлдвэрлэлийн газар, тийм орон зай болгоё гэж ярилцсан. Ингээд учраа олохгүй явсаар нэг сарын өмнө буюу хоёрдугаар сарын 25-нд нийгэмлэгээ нээв. Цагаан сарын өмнөхөн байсан учраас бүгд дээлээ өмсөөд, сүүтэй цай чанаж чаддаггүй нь сурч байгаад гэрээсээ домботой цай, ааруул, боорцог авчраад МУИС-ийн Багш, оюутны хөгжлийн төвийн таван давхарт ёсоллоо. Хуулийн сургуулийнхаа бүх багшид урилга өгсний цөөн хэд нь ирсэн. Мөн philosophy.mn-ийг үүсгэн байгуулсан, манай сургуулийн төгсөгч М.Дөлгөөн ах, манай нийгэмлэгийн чиглүүлэгч багш, МУИС-д ёс зүйн философийн хичээл заадаг Д.Оюунгэрэл багшийг урьж авчирсан юм. Ингээд бүгд тойрч сууцгаагаад, яагаад энэ нийгэмлэгийг байгуулсан, юу хийх гэж зорьж байгаа вэ гэдгээ яриад “Та энэний нэг хэсэг болооч” гэж бусдыгаа уриалав.

"Гэр Агора" нийгэмлэгийг нээв.

Хуульвардс ба Хогвартс

   Манай Хууль зүйн сургууль хоёр үндсэн клубтэй. Тэр нь олон жил болсон, оюутан бүр элсдэг. Гэхдээ тэр клуб хүн болгоны хөгжих талбар болж чадахгүй, оюутнууд амьдралд хэрэгтэй чадваруудад суралцахгүй яваад байгаа юм шиг санагдсан юм. Тийм болохоор Ц.Юмчинсүрэн бид хоёр юу юу хийвэл бид хөгжих вэ, ажлын талбарт гарахдаа юу юу сурсан байх хэрэгтэй вэ гэдэг талаар ярилцаад арай сонирхолтой, хөдөлмөрч байдлаар нэгдүгээрт, сургуульдаа сонин хийе, хоёрдугаарт, янз бүрийн үйл ажиллагаа зохион байгуулъя, гуравдугаарт, подкаст хийе гэж шийдсэн. Энэ санаагаа татварын эрх зүйн хичээл заадаг Б.Баасандорж багшид хэлэхэд “Та нар философи, хуулийн ойлголтуудын талаар гадаадын хуулийн их сургуулиудын оюутнуудтай ярилцаж, олон улсын юм хийгээч” гэсэн. Цаашдаа энэ санааг хэрэгжүүлье гэж бид бодож байгаа. Мөн МУИС-ийн клубуудыг хариуцсан мэргэжилтэн Пагма гэж хүн байдаг. МУИС-д би маш олон хүнтэй харилцаж үзсэн, тэр хүн бол бүтээлч сэтгэхүй, шинэ санааг дэмжиж, аль чадахаараа тусалдаг хүн.

   Бид “Гэр Агора” нийгэмлэгээ “Хуульвардс өргөө” гэж нэрлэдэг юм. Тэр нь “Харри Поттер” киноны Хогвартс гэдэгтэй ижил. Кинон дээр хаус буюу өргөөнд хуваагддаг шиг бид бас подкаст, сонин зэрэг өргөөнд дотроо хуваагддаг. Манай нийгэмлэгт ямар ч гишүүн орж ирсэн аль нэг өргөөнд хуваарилагдана. Тэгээд төгсөхөөсөө өмнө бүх өргөөгөөр орж подкаст, сонин, үйл ажиллагаа аль алийг нь хийж үзсэн байх ёстой. Бид энэ үйл ажиллагаагаа хуультай философиор холбож байгаа. Хуульч болоход сайн мэтгэлцдэг, ярьдаг, хуулийн зүйл заалтыг мэддэг байх чухал ч гэсэн тэрний цаад талын мөн чанарыг ойлгох нь чухал учраас тэрийг яаж ойлгох вэ, бусдадаа яаж бүтээлчээр хүргэх вэ гэдэг талаас нь харж олон шийдэл олохыг эрмэлзэж байна.

Цаас дахин боловсруулаад сонин хийв

   Нийгэмлэгээ нээгээд нэг сар болсны дараа “Agora News” гэдэг сонинтой болов. Сониноо дахин боловсруулсан цаасан дээр хэвлүүлсэн юм. “Fight Club” кинонд “Бүх юм хуулбар” гэж гардаг даа. Би “Poetry Fellows” яруу найргийн нөхөрлөл удирддаг юм. Залуучууд цуглаж хамтдаа яруу найраг уншаад гурван жил болж байна. Тэр нөхөрлөл маань “Лхам” галерейтэй хамтарч ажиллаж байхад “Орчлон” сургуулийн 10 дугаар ангийн хүүхдүүд цаас дахин боловсруулаад ирсэн юм. Бид тэгэхэд хог хаягдал дахин боловсруулах сэдвээр үйл ажиллагаа хийж таарсан болохоор тэр хүүхдүүд биднийг зориод ирсэн хэрэг. Тэр цаасыг нь хараад “Ямар гоё юм бэ?” гэж бодоод нийгэмлэгийнхэндээ ярьтал олзуурхаж, хэдүүлээ нийлж бичлэг үзээд дахин боловсруулсан цаасан дээр сонин хийхээр болсон. Тэгээд эхний цаасыг манай нийгэмлэгийн анхны гишүүн Д.Ариунзаяа гэртээ хийв. Цаас хийхэд холигч хэрэг болдог. Д.Ариунзаяа холигчоо шатаан барин хорин хэдэн цаас хийгээд ирлээ. Тэгэхээр нь бүгдээрээ сургууль дээрээ хамт хийхээр шийдээд гэр гэрээсээ баахан хувин, хувцас хатаагч, даавуу авчраад нэг оройн дотор А4 хэмжээтэй 60 цаас хийгээд түүгээрээ сониныхоо эхний дугаарыг есөн хувь гаргасан. Байгаль дэлхийдээ хайртай байна гэдэг нь байгаа юмаа ашиглах юм билээ. Манайхан ээжийнхээ хаях гэж байсан даавуу, дүүгийнхээ тоглоомны хайрцаг, хадгалж байсан бага ангийн дэвтрүүдээ авчраад цаас хийсэн. Ингээд хийсэн цаасан дээрээ сониноо хэвлүүлэхэд ганц ундааны л зардал гарав. Цаашдаа улам олон сонин хиймээр байна. Манай нийгэмлэгийн ихэнх гишүүн охид тул хөвгүүдийнхээ талаар бичье гэж бодоод эхний сониноо гуравдугаар сарын 18-нд гаргасан юм. Одоо бол хичээл хаахаас өмнө хоёр удаа сонин гаргая гэсэн бодолтой байна. Гишүүдийнхээ цагийн хуваарьт тааруулах нь чухал учраас дараагийн сониноо явцын шалгалтын дараа гаргахаар төлөвлөсөн.

   Орчин үед бүх байгууллага тогтвортой хөгжлийн зорилттой, нийгмийн сайн сайхны төлөө юм хийхийг зорьдог болсон. Тийм болохоор бид байгаа юмаа ашиглаад энийг хийж болдог гэсэн санааг гаргахыг хүссэн юм. Жишээ нь, манай сургуулиас өдөрт хэр их цаасны хаягдал гарч байгааг бид мэдэхгүй. Гэтэл тэрийг оюутнууд нь аваад дахин боловсруулж шинэ цаас болгоод тэрэн дээрээ өөрсдийнхөө оюуны охь шимийг үйлдвэрлэж гаргаад, тэр сонины цаасаа хүртэл дахиж боловсруулаад ашиглаж болно. Энэ бол нэг хэвийн шинжийг эвдэж байгаа орчин үеийн хандлага юм уу даа.

Цаас дахин боловсруулж байгаа нь.

“Гэр Агора” гэдэг нэрний учир юу вэ?

   Бид “Сүүтэй цайны философи” гэдэг хэлэлцүүлэг хийж байгаа. Одоогоор “Beatles”, “Nirvana”, Виктор Цойн дуунуудыг, бас монгол дуунуудаа сонсоод философийн тухай ярилцаад байна. Ингэхдээ сүүтэй цайгаа чанаад, боорцгоо авчраад тойрч суугаад ярилцдаг юм. Монгол хүн хаана амьдарч байгаагаасаа шалтгаалаад өөр өөр амттай сүүтэй цай уудаг даа. Давстай, давсгүй гээд. Гэхдээ энэ цайг айл бүр өөрөөр чанадаг ч бүгд л сүүтэй цай уудаг. Монгол гэртээ тойрч сууж байгаад үр хүүхдүүддээ амьдралынхаа философийг заадаг. Тийм учраас монгол хүний сэтгэлгээгээр дэлхийн эргэн тойронд байгаа философиуд ямар байдгийг таньж мэдье гэдэг зорилготой хэлэлцүүлэг юм. Гэр гэдэг нь тойрч суугаад сүүтэй цай уугаад ярилцахаа хэлж байгаа бол агора гэдэг нь эртний грекийн цуглах гэсэн үг. Ерөнхийдөө гэртээ цуглах гэсэн утгатай. Гэртээ цуглаад хэдүүлээ гоё юм хийе, шийдье, суръя, чадъя гэсэн санаатай. Бид “Цэцэн мэргэн дэлгэрч, ирмүүн хуульчдын оюун бадраг” гэсэн уриатай. Цэцэн мэргэн гэдэг нь философитой холбоотой. Хүмүүс цэцэн мэргэнээ уралдуулж байж нийгэм хөгждөг. Нийгмийг хөгжүүлэх гол хүмүүс оюутнууд. Тэдний ухаан, сэтгэлгээ хамгийн их хөгжиж байх ёстой газар учраас цэцэн мэргэн дэлгэрэх ёстой гэж бодсон. Ирмүүн хуульчдын оюун бадраг гэдэг нь хуульчтай холбоотой. Хуульчдыг нийгмийн эмч гэж ярьдаг. Нийгмийн олон тогтолцоог шийдэж байгаа тэр “эмч”-ийн оюун бадран асаж байвал улсын хөгжил түүнтэй адил бадарч байх юм болов уу гэж бодсон. Мөн энэ нийгэмлэг Хуулийн сургуулийн оюутнуудаас анх үүссэн гэдэг санаа давхар бий.

Оюуны бүтээл, чин сэтгэл хоёр хамгийн чухал

   Манай сургууль ангийн тогтолцоогүй учраас оюутан ямар нэг клубт элсэхгүй бол хэцүү. Тэр клуб нь хүнд юм сургадаг байвал гоё. Угаасаа хүн ямар нэг төсөл, ажлын ард хамт гарч, хэцүүг давсан хүнтэйгээ найз нөхөд болж, ойлгож, сурдаг шүү дээ. Тийм болохоор гараасаа юм гаргаад тэндээсээ юм суръя гэж “Гэр Агора”-г байгуулсан. Нэг сарын хугацаанд 15-уулаа болоод бүгд л дор бүрнээ ямар нэг юм хийж байна. Манай нийгэмлэгт хүссэн оюутан бүхэн элсэх боломжтой. Цаашдаа улсаараа ч хязгаарлагдахгүй гэж бодож байгаа. Том амбицтай, биелэшгүй юм ярьж байж магадгүй л дээ, гэхдээ манайхтай ойрхон ДХИС, ҮБХИС, “Их Засаг” сургуулиуд байна. Хуулийг ганцхан МУИС заадаггүй болохоор тэр бүх сургуультай, бүх салбар хуультай холбогддог учраас улсынхаа бусад сургуультай нөхөрсөг харилцаатай байж, тэднээс суралцахыг, мөн олон улсын хүүхдүүдтэй найрсаг харилцаатай болохыг хүсэж байна. Манай нийгэмлэгт элсэхийг хүсвэл Инстаграм дээр бүртгэлийн холбоос байгаа. Тэнд бүртгүүлчхээд манай аль нэг үйл ажиллагаанд ирээд, заавал туршиж үзсэнийхээ дараа бидэнтэй ярилцаж үзээд хаанаас эхлэхээ тодорхойлоод хөдөлмөрч болж эхэлнэ дээ. Социалист утгаар биш шүү. Ардчилсан хөдөлмөрч хүн болно гэсэн үг. Ямар нэг юм хийгээд л явна. Ядаж сүүтэй цайгаа чанаж сурдаг. Жишээ нь, өнгөрсөн долоо хоногт нэгдүгээр курсийн хүүхэд орж ирээд ганцхан долоо хоногийн дотор Виктор Цойгоор хэлэлцүүлэг хийчихсэн. Хэлэлцүүлэгтээ зориулаад зурагт хуудас хийж тараагаад, тайлбар бичсэнийг нь харахад гоё байлаа. Бидэнтэй нэгдэхэд бүх юм нээлттэй. Гагцхүү оюуны бүтээл, чин сэтгэл байх хэрэгтэй. Зүгээр л бүртгүүлчхээд би энэ нийгэмлэгийнх гэж хэлэх эрхгүй л гэсэн үг. Элсэхэд ямар ч төлбөр байхгүй. Төлбөртэй байх ч ёсгүй.

"Agora News" сонины анхны дугаар.

“Гэр Агора”-гийн гүүр П.Болортуяа гэж хэн бэ?

   Би одоо Буддын философийн хичээл үзэж байгаа юм. Тэр хичээлийн багш “Хүн болгон залуудаа яруу найрагч байдаг. Тэрийгээ цааш нь хөгжүүлэх эсэхээрээ л ялгардаг” гэж хэлсэн. Угаасаа хүн бүрийн залуу насанд ганц хоёр мөр толгойд нь орж ирсэн байдаг. Тэр үед нь галыг нь асааж, очийг нь бадраадаг, шүүлгүйгээр сонсдог, хүнээс санаа зовоод бичсэнээ уншиж чадахгүй байх тийм орчин биш, хэн ч байсан хамаагүй очоод яруу найргаа уншдаг, сонсдог тийм газар байгаасай гэж хүсээд “Poetry Fellows” нөхөрлөлийг Саймон, Эрка найзтайгаа хамт гурван жилийн өмнө байгуулсан. Тэр газраас их юм сурсан, одоо ч сурсаар байгаа. “Гэр Агора” нийгэмлэг сонин гаргах болсон нь ч тэрэнд тулгуурласан. Олон хүний бичвэр уншиж үйл ажиллагаа зохиосон болохоор найзуудтайгаа өдий зэрэгтэй юм хамтарч хийж байна гэж боддог. Unread.today сайтад дадлагажиж байсныгаа би ажиллаж байсан гэж бодох дуртай. Наймхан нийтлэл бичсэн ч гэсэн редакцын ажил ямар байдаг, нийтлэл яаж бичдэг, оюун ухаан тархиндаа яаж эвлүүлж, юунаас санаа сэдэл авдгийг сурсан. Тэгээд энэ хэцүү зүйл биш юм байна, гэхдээ маш их хөдөлмөрөөр сурдаг юм байна, унших ёстой юм байна гэдгийг ойлгосон. Мөн би нэгдүгээр курсээсээ хойш “Гэр өргөө” төрийн бус байгууллагад дадлагажаад, сүүлдээ зуны амралтаараа ажилласан. Одоо бол тэнд ажилладаггүй л дээ. Гэхдээ би тэндээс амьдралыг харах өнцөг, бүх юмыг сурсан. Энэ байгууллага гэр суурьшлын бүсэд инновацлаг шийдэл гаргадаг. Жишээ нь, “Гэр өргөө” олон нийтийн төв гэдэг байгууламжтай. Тэрийг Хонконгийн их сургуулийн архитекторуудтай нийлж монголчууд барьсан. Гэр хороолол дунд ном унших, хичээл хийх, бизнесээ хийх боломжтой тийм газар байдаг. Тэнд ажилладаг хүмүүс миний амьдралд маш чухал нөлөөтэй. Хүн бүр тэгш байдаг гэдэг үзэл санаа нь миний төлөвшил болж, тэр төлөвшил нийгэмлэгийн маань ерөнхий бүтцэд нөлөөлсөн гэж боддог.

   Би сургууль дээрээ аль болох дээл өмсөхийг хичээдэг. Дээлтэй хичээл хийж байхад чин сэтгэлээсээ хиймээр болдог. Энэ улс миний болон нөхдийн маань нуруун дээр бий гэж бодохоор “Бүгдээрээ дээл өмсчихсөн сууж байвал ямар гоё вэ” гэж мөрөөддөг. Гэхдээ энэ бол хувь хүний эрх чөлөө л дөө. Сүүтэй цай гэдэг бол монголчуудын юм. Тийм болохоор бид аль болох сүүтэй цайгаа ууна, гэрт байгаа юм шиг тойрч сууна, дээлээ өмсөнө, монгол юмаа хийнэ. Нийгэмлэг маань удахгүй англи хэлний клуб нээж, философийн эх зохиол уншдаг болох гэж байгаа. Гэхдээ тэрийг “Монголын нууц товчоо”-ны англи хувилбараас эхэлье гэж бодож байна. Би энэ нийгэмлэгийг байгуулах санааг гаргасан гээд тэр чигтээ “Гэр Агора” биш, харин гүүр нь. “Гэр Агора” бол манай 15 гишүүн, сонинд зар тавьж байгаа кофе шопын ах хүртэл манай нэг хэсэг. Энэ бол бидэнд зааж сургасан, тусалсан хүмүүс, биднийг өсгөж хүмүүжүүлсэн ээж, аавын хөдөлмөр ч мөн. Тиймээс “Гэр Агора”-д нэгдэж хамтдаа бүтээлч зүйл хийхийг, энэ нийгэмлэг сургуульдаа он удаан жил өвлөгдөх орон зай байгаасай гэж хүсэж байна.