Гал голомтоо бадраасан минь

Зууны манлай уртын дуучин Н.Норовбанзад гуай бага залуу насандаа санамсаргүй тохиолоор ханьтайгаа учирсан тухайгаа ийн хуучилж байжээ.

   “Гал нохой жил буюу 1946 оны долоодугаар сарын 11-нд тэмдэглэх Ардын хувьсгалын 25 жилийн ойн баяраар манай сумын морьт отрядынхан улсын баяр наадамд оролцох юм боллоо. Тэгэхэд би нас 15 хүрч сумын улаан булангийн сайн дурын уран сайханч болж үе үе сумын төвд дуудагдан ирж концертод дуулах болсон юм. Нутаг усныхан маань намайг сайн дуучин болно гэж ам амандаа магтдаг, сумын улаан булангийн эрхлэгч байсхийгээд л дуудан тоглолтод оруулж дуулуулна. Нэг удаа аймгийн төвөөс ирсэн нэг дарга бидний тоглолтыг үзээд намайг аймгийн клубт ажиллуулна гэсэн юм байх. Манай сумын дарга Цэвэгчид гэж сүрхий яхир хүн байсан юм. Аймгаас ирсэн хүнийг тэгж хэлэхэд нь дарга “За дарга минь тэгвэл энэ охиныг сумын улаан булантай нь хамт аваад яваарай” гэж амыг нь тагласан гэнэ лээ.

   Шороон үхэр жил буюу 1949 оны хавар ногоо эрт цухуйж хавсарга салхи багатай сайхан өдрүүд ирлээ. Хаврын дунд сарын шинэдээр сумын бага сургуулийн дөрөвдүгээр ангид суралцаж байсан дүү Мангалыгаа эргэхээр сумын төвд ирсэн юм. Тэгтэл сургуулийн захирал Жамбацэрэн надтай уулзаад нэг захидал өглөө. Юун захиа юм бол гээд гайхан үзвэл аймгийн төвийн дунд сургуульд суралцаж байгаа миний багын үерхдэг охин Аварзэдээс ирсэн захиа байв. “Энэ захиа шуудангаар ирээ юу?” гэж асуувал “Үгүй, аймгаас ирсэн хүн чамд дамжуулаарай гэж өглөө” гэж байна. Маргааш нь сумын төвийн хойд энгэрт байдаг таньдаг айлдаа очихоор морин өртөөний хажуугаар явж байтал захирал Жамбацэрэн нэг залуутай юм яриад зогсож байна. Хажуугаар нь өнгөрөх гэтэл намайг дуудав. Тэр хоёрт ойртож очоод харвал танихгүй залуу намайг сонирхсон янзтай харснаа харц бурууллаа. Нүдэнд дулаахан, дугуй бор царайтай, давхраатай алаг нүдтэй, өтгөн хар халимагтай, их хөөрхөн хархүү нүдэнд туссан юм. Би түүнтэй харц мөргөлдөөд ихэд ичиж, эргээд явахад захирал багш надтай хамт явлаа. Өртөөний гэрээс нэлээд холдсон хойноо “Чиний захиаг авчирсан хүн шүү дээ. Аймгийн төвд алба хаадаг юм. Бид хоёр сургуульд хамт суралцаж байсан” гэх зэргээр түүний тухай ярив. Ингээд хоёр, гурав хонож байтал захирал нөгөө танихгүй залуугийн захиаг авчирч өглөө. Би хүн болсоор хүнээс хайрын захиа авч үзээгүй тул ичиж зовоод олигтой ч уншиж чадаагүй юм. Их гоё үгтэй урт захиа байсан. Тэр үдэш сургуулийн хүүхдүүд улаан булан концерт тоглолоо. Нэг мэдэхнээ нөгөө захиа өгсөн хархүү миний хажууд сууж байна. Би ичсэн гэж туйлгүй, босоод явчихмаар санагдсан ч энэ яасан аальгүй охин бэ гэж бодох болов уу гэж санаа зовоод хөдөлж ч чадахгүй суугаад байлаа. Сэтгэл үелзээд нэг л хачин болчихов. Төдөлгүй концерт дуусаж хүмүүс тарлаа. Улаан булангаас зугатаж байгаа юм шиг яаран гарахад нөгөө залуу хойноос даган гарч ирэв. Тэр шөнө саргүй, их харанхуй байсан ч хүн амьтан харчих юий гээд их айж түгшиж явлаа. Бид хоёр ганц ч үг сольсонгүй харанхуй дундуур тэмтчин яваад л байв. Ийнхүү явж байхдаа хэн хэн нь сэтгэл догдлон чухам юу ярих, яах учраа ололгүй сумын төвөөр нааш цааш зөндөө явж билээ. Тэр нэгэн харанхуй мөртлөө хэзээ ч үл мартагдах хаврын намуухан дулаан шөнийг насан туршдаа санаж явна. Тэр шөнө бид хоёр бие биедээ хайр сэтгэлтэй болсноо мэдэлцэж, би ийнхүү заяаныхаа ханьтай учирсан билээ. Тэр үдшээс хойш бид хоёр байн байн уулзаж, бас захидлаар харилцсаар ханилан суухаар тохирсон билээ. Тэгээд намар нь би аймгийн төв Мандалговь хотод ирж, бид хоёр ханилан суугаад гал голомтоо бадраав. Тэр үед миний нөхөр Н.Банзрагч аймгийн цагдан сэргийлэхэд байцаагч, дунд сургуульд багш хийж байгаад “Чойбалсан” сонины эрхлэгч болсон байсан юм. Сонины газраас бидэнд дөрвөн ханатай гэр өгч албанаас түлээ түлш үнэ өртөггүй өгдөг байв. Би хэдий 18 нас хүрсэн ч гэр орны ажилд төдий л оролцолгүй голдуу ээж, эгчийнхээ гарын харж байсан болохоор одоо нэгэнт амьдралд бие даан орж хоол унд хийх, дээл хувцас оёж шидэх, гэр орноо янзлах, үр хүүхдээ өсгөн бойжуулах зэрэг эмэгтэй хүний хийвэл зохих бүхий л ажилд аажим сурч дадах ёстой болсон юм. Бид хоёр тэрхэн үедээ зохиолч, урлагийн хүн болно гэж хэн хэн нь бодож байсангүй. Залуу насны хайр сэтгэл бид хоёрыг үүрд холбон амьдралын эрээн бараан нугачаанд хөл алдалгүй үр хүүхдээ өсгөн “Насны эрхээр өтлөвч наадаж явснаа мартаагүй” яваа минь энэ насны жаргалын дээд хэмээн боддог билээ”.

Н.Норовбанзад. “Дуулим хорвоод дуулах гэж төрсөн минь” номын 31-34 дүгээр тал.